Składniki aktywne a ciąża

Jak prawidłowe odżywianie i uzupełnianie niedoborów witamin i składników mineralnych wpływa na okres poczęcia i przebieg ciąży?

Każda kobieta planująca ciążę chciałaby urodzić zdrowe dziecko – czy w naszych czasach można łatwo i szybko zrealizować plany macierzyńskie?

Coraz więcej par ma problemy z poczęciem dziecka i donoszeniem ciąży zakończonej przyjściem na świat zdrowego noworodka. Kobiety decydują się na macierzyństwo w coraz późniejszym wieku – co powoduje naturalne obniżenie płodności i utrudnia zajście w ciążę. Natomiast u mężczyzn parametry biologiczne nasienia są często poniżej normy nawet w młodym wieku.

Współczesna kobieta poza biologiczną rolą matki pełni wiele innych funkcji społecznych i zawodowych – często jest przeciążona obowiązkami, żyje w pośpiechu, niedoczasie i przewlekłym stresie. Coraz częściej pełni rolę głowy rodziny i musi opanować trudną sztukę pogodzenia pracy zawodowej z prowadzeniem domu i opieką nad dziećmi.

W czasach pandemii poziom stresu jest znacznie wyższy – lęk przed zachorowaniem na COVID-19, zagrożenie utratą pracy lub zmniejszeniem dochodów, nauka zdalna dzieci, którą trzeba nadzorować i często łączyć z własną pracą w trybie zdalnym – przekroczenie poziomu kortyzolu – hormonu stresu przewlekłego, wpływa niekorzystnie na pracę układu rozrodczego i utrudnia zajście w ciążę.

Jak zwiększyć szansę na poczęcie?

Kortyzol uwalniany w nadmiarze przez nadnercza wykazuje działanie estrogenowe – podwyższa poziom estrogenów z równoczesnym obniżeniem poziomu progesteronu, co zaburza pracę układu hormonalnego kobiety – nieprawidłowo działa oś podwzgórze-przysadka mózgowa-jajnik – miesiączki mogą być nieregularne, często występują cykle bezowulacyjne, co utrudnia zajście w ciążę. Warto wtedy sięgać po adaptogeny – różeniec górski (Rhodiolin), żeń-szeń (Panax Ginseng), wspomagać organizm nienasyconymi kwasami tłuszczowymi omega-3 (Omega 3 Concentrate), utrzymywać prawidłowy poziom magnezu (MagneZiB6, New Life), zwiększyć ilość witamin z grupy B (Stress management, New Life) w diecie, stosować techniki antystresowe – joga, medytacje, muzykoterapia.

Podobne do kortyzolu działanie estrogenowe, które może zakłócić funkcjonowanie osi podwzgórze-przysadka mózgowa-jajnik, wykazuje BPA -Bisfenol A – w jajnikach może być wtedy zaburzony proces tworzenia i dojrzewania pęcherzyków, nie dochodzi do owulacji i płodność jest obniżona. Bisfenol A, poza działaniem na oś podwzgórze-przysadka mózgowa-jajnik, niekorzystnie wpływa na ekspresję genów związanych z płodnością. Bisfenol A występuje w dużych ilościach w środowisku naturalnym człowieka – jest obecny w wielu często wykorzystywanych produktach: plastikowe opakowania – w tym niektóre typy butelek do wody i napojów, puszki na napoje, lakiery, detergenty.

Znaczący wpływ na zdrowie i płodność człowieka ma ograniczenie wykorzystywania w gospodarstwie domowym plastikowych opakowań. Pierwszym krokiem do korzystnych zmian w stylu życia może być zastąpienie wody z plastikowych butelek wysokiej jakości urządzeniem dostosowanym do wykorzystania w warunkach domowych – Aquarion 9P. Produkuje ono wodę oczyszczoną ze wszelkich zanieczyszczeń, zjonizowaną, alkaliczną, o zmniejszonych klasterach wodnych, co zapewnia lepszą absorpcję, nawodnienie organizmu oraz oczyszczanie komórek z ubocznych produktów przemiany materii.

Przygotuj organizm do ciąży

W czasie poprzedzającym zajście w ciążę, nazywanym okresem prekoncepcyjnym, niezwykle ważny jest okres 3 miesięcy przed poczęciem. Wskazane jest zaprzestanie lub ograniczenie palenia papierosów, rezygnacja z picia alkoholu, redukcja poziomu stresu, wprowadzenie diety, w tym odpowiednio dobranej suplementacji zapewniającej pokrycie zapotrzebowania na witaminy, składniki mineralne, nienasycone kwasy tłuszczowe i pełnowartościowe białko. Szczególne znaczenie w tym okresie mają substancje aktywne, które w istotny sposób wpływają na płodność oraz przebieg poczęcia i ciąży.

Kwas foliowy

Po przekształceniu w biologicznie aktywną formę kwasu tetrahydrofoliowego jest koenzymem szlaku metylacji z udziałem grup hydroksymetylowych – bierze udział w biosyntezie kwasów nukleinowych, białek, w przemianach homocysteiny – ważnego czynnika chorób układu krążenia, w procesach krwiotwórczych. Znaczny niedobór kwasu foliowego w diecie trwający powyżej 3 miesięcy prowadzi do zużycia rezerw organizmu – bardzo niekorzystne jest zajście w ciążę w tym okresie.

Wynika to z istotnej roli kwasu foliowego w procesie organogenezy między 2 a 7 tygodniem trwania ciąży – wykształcają się wówczas zawiązki organów wewnętrznych płodu. Około 4 tygodnia trwania ciąży – 6 tygodni od daty ostatniej miesiączki – zachodzi proces podziału cewy nerwowej i wykształcają się struktury układu nerwowego – mózgu i rdzenia kręgowego. Często zdarza się, że kobieta w tym okresie nie wie, że jest w ciąży – szczególnie przy nieregularnych cyklach miesięcznych. Zgłoszenie się do lekarza ginekologa w celu potwierdzenie ciąży najczęściej przypada na okres 2-3 tygodni po zatrzymaniu miesiączki – włączona wówczas suplementacja kwasem foliowym, przy wyczerpanych wcześniej rezerwach organizmu, może być działaniem niewystarczającym do prawidłowego przebiegu podziału cewy nerwowej.

Niedobór kwasu foliowego w tym okresie może prowadzić do ciężkich i nieodwracalnych wad wrodzonych cewy nerwowej płodu: bezmózgowie, wodogłowie, przepukliny mózgowo-rdzeniowe, rozszczep kręgosłupa Z badań wynika, że zaledwie 20-30% kobiet stosuje suplementację kwasem foliowym przed poczęciem. Warto dodać, że stosowanie antykoncepcji hormonalnej zwiększa zapotrzebowanie na kwas foliowy w okresie prekoncepcyjnym – przy odstawieniu antykoncepcji hormonalnej w celu planowego zajścia w ciążę przez ostatnie 3 miesiące antykoncepcja hormonalna powinna być łączona z suplementacją kwasem foliowym. Zespół Ekspertów d.s. Pierwotnej Profilaktyki Wad Cewy Nerwowej zaleca stosowanie w okresie prekoncepcyjnym i w I trymestrze ciąży 400 mcg kwasu foliowego (1997) – większe dawki są wskazane u kobiet otyłych, palących papierosy, stosujących antykoncepcję hormonalną, leczonych lekami przeciwpadaczkowymi oraz w obciążonym wywiadzie położniczym – urodzenie dziecka z wadami układu nerwowego.

Selen

Jako selenocysteina wchodzi w skład bardzo ważnych białek enzymatycznych (peroksydaza glutationowa, dejodaza jodotyroninowa). Największa ilość selenu występuje w tarczycy – ochrona przed stresem oksydacyjnym, udział w biosyntezie hormonów tarczycy. Selen (Pro Selenium) wpływa na płodność i procesy rozrodcze – udział w biosyntezie testosteronu, uczestniczy w procesie spermatogenezy – obniżona ruchliwość plemników i nieprawidłowości w obrębie witki korelują z niskim poziomem selenu.

Warto podkreślić, że Polska należy do obszarów ubogich w zasoby tego pierwiastka w naturalnym środowisku – tak jak większość krajów europejskich – dlatego pokrycie zapotrzebowania na selen bez suplementacji jest trudne do osiągnięcia.

Cynk

Aktywuje enzymy wielu szlaków metabolicznych, bierze udział w biosyntezie białek – w tym insuliny, wywiera korzystny wpływ na układ immunologiczny- jest niezbędny do skutecznego zwalczania wirusów, wykazuje działanie antyoksydacyjne, ułatwia usuwanie metali ciężkich. Średnie zapotrzebowanie na cynk wynosi 12-20 mg/dobę. Cynk (Chelated Zinc, New Life) wpływa na płodność i procesy rozrodcze – u mężczyzn wpływa na spermatogenezę i ruchliwość plemników. Podczas ciąży obniżony poziom cynku koreluje ze wzrostem odsetka porodów przedwczesnych, niską masą urodzeniową i obniżoną odpornością noworodków.

Jod

(New Life) należy do mikroelementów – niezbędny w procesie biosyntezy hormonów tarczycy. W czasie ciąży zapotrzebowanie na jod wzrasta – w populacji kobiet ciężarnych często występuje niedobór jodu. Suplementacja jodu jest wskazana w okresie prekoncepcyjnym i przez cały okres ciąży – w I trymestrze około 200 mikrogramów/dobę, nie mniej niż 150 mikrogramów/dobę. Niedobór jodu w okresie prekoncepcyjnym i podczas ciąży może mieć bardzo poważne konsekwencje – u ciężarnej może rozwinąć się niedoczynność tarczycy z wolem, a u płodu niedoczynność tarczycy z towarzyszącymi uszkodzeniami OUN (Ośrodkowego Układu Nerwowego) – co powoduje osłabienie zdolności kognitywnych z obniżeniem ilorazu inteligencji, a przy znacznych niedoborach dochodzi do głębokiego upośledzenia umysłowego z nieprawidłowym rozwojem układu kostnego i zahamowaniem wzrostu – kretynizm.

W I trymestrze ciąży kontrolowany jest u ciężarnych poziom hormonu TSH, natomiast u noworodka wykonuje się badanie poziomu TSH w I dobie po urodzeniu. Pozwala to na szybkie wykrywanie niedoczynności tarczycy zarówno u ciężarnych, jak i u nowo narodzonych dzieci – niezwłoczne włączenie terapii przywraca do normy pracę tarczycy – dzięki temu obecnie nie spotykamy się z przypadkami ciężkiej wrodzonej niedoczynności tarczycy z kretynizmem neurologicznym.

Żelazo

Należy do biopierwiastków ważnych w okresie ciąży – wchodzi w skład hemoglobiny i umożliwia przenoszenie tlenu przez krew do komórek ciężarnej, a poprzez łożysko – do komórek płodu. Zapotrzebowanie na żelazo wynosi około 30 mg/dobę.

Niedobór żelaza prowadzi do anemii – objawy to osłabienie, senność, łatwe męczenie się. Niedokrwistość z niedoboru żelaza w czasie ciąży koreluje z większą częstością porodów przedwczesnych oraz opóźnionym wzrostem wewnątrzmacicznym płodu. Po porodzie u noworodka może również wystąpić niedokrwistość oraz obniżona masa urodzeniowa, ponadto może być zaburzony rozwój psychomotoryczny dziecka.

W suplementacji u ciężarnych warto stosować żelazo połączone z witaminą C, która wspomaga jego wchłanianie. (Iron Plus, New Life).

Witamina D

Zapotrzebowanie na witaminę D w ciąży zwiększa się – dla ciężarnej źródłem witaminy D jest biosynteza w skórze pod wpływem promieniowania UVB – 290 nm obecnego na naszej szerokości geograficznej od kwietnia do początku października oraz dieta – żółtka jaj, masło, tłuste ryby morskie i suplementy diety zawierające witaminę D.

Natomiast dla płodu jedynym źródłem witaminy D jest organizm matki.Działanie witaminy D (D-Drops liquid vitamin D, Vitamin D 2000 iu) jest bardzo szerokie i ogólnoustrojowe: wspomaga wchłanianie i metabolizm wapnia, prawidłową mineralizację kości, prawidłowe działanie układu odpornościowego.

Amerykańskie Towarzystwo Endokrynologiczne rekomenduje suplementację witaminy D przez cały okres ciąży i laktacji – zalecana dawka to 2000 IU (50 mcg), największa dopuszczalna dawka to 10.000 IU (250 mcg).

Nienasycone kwasy tłuszczowe Omega 3 – NNKT Omega 3

Zapotrzebowanie na nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 w czasie ciąży rośnie – szczególnie w II i III trymestrze. Między 26 a 40 tygodniem ciąży DHA (kwas dokozaheksaenowy) należący do NNKT omega-3 w największym stopniu wbudowuje się do mózgu płodu – zgodnie z wewnątrzmacicznym rytmem rozwoju OUN.

W badaniach naukowych potwierdzono korzystny wpływ NNKT omega-3 na rozwój psychomotoryczny dzieci, których matki w czasie ciąży regularnie dostarczały NNKT omega-3, szczególne DHA. Ponadto obserwowano niższy odsetek porodów przedwczesnych i lepsze odżywienie wewnątrzmaciczne, mniejsze ryzyko alergii i cukrzycy typu I.

Zapotrzebowanie na NNKT omega-3 w czasie ciąży i laktacji wynosi 200-300 mg DHA. Podawanie ciężarnym morskich ryb bogatych w NNKT omega-3 nie jest w naszych czasach bezpieczne z powodu skażeń wód oceanicznych – w morskich rybach stwierdza się obecność metali ciężkich – szczególnie rtęci, dioksyn. Suplementacja NNKT omega-3 pozostaje najkorzystniejszą formą dostarczania tych składników aktywnych podczas ciąży i laktacji.

Badania naukowe i obserwacje kliniczne potwierdzają istotny wpływ wymienionych powyżej substancji aktywnych na procesy rozrodcze, przebieg ciąży i dobrostan noworodka. Planowanie ciąży i odpowiednie przygotowanie przyszłych rodziców do niezwykłego aktu poczęcia nowego życia może pomóc spełnić marzenia wielu par – zdrowa mama i zdrowe dziecko z wielką radością witane na świecie!

Dr n. med. Danuta Broniarczyk-Pawłowska, Specjalista położnictwa i ginekologii